Γεια σας, αγαπητοί κυρίες και κύριοι!
Εκ μέρους του Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνών και του ιδρυτή του, του Ιωάννη Νικολόπουλου, χαιρετώ εσάς και τους αξιότιμους προσκεκλημένους μας, την κυρία Βαλεντίνα Ιβάνοβνα Ματβιένκο, Πρόεδρο Επιτροπής Ομοσπονδίας της Ομοσπονδιακής Συνέλευσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας και τον Ευάγγελο Μεϊμαράκη, Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων στο Γ΄ Ελληνορωσικό φόρουμ αφιερωμένο στα 185 χρόνια σύναψης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Ελλάδας.
Με αυτήν την ημερομηνία συμπίπτει η ολοκλήρωση μιας έρευνας της από κοινού συνεργασίας του Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνών με το Ινστιτούτο Ιστορίας της Ακαδημίας Επιστημών της Δημοκρατίας του Ταταρστάν και του Ρωσικού Ανθρωπιστικού Επιστημονικού Ιδρύματος.
Η έρευνα είναι αφιερωμένη στον Ιβάν Ιβάνοβιτς Αλαφούζοφ, έναν από τους πέντε πλουσιότερους επιχειρηματίες της μεγάλης περιόδου ρωσικής επιχειρηματικότητας του β΄μισού 19ου αι.
Η προϊστορία της έρευνας αρχίζει από το 2007, όταν ο Ιωάννης Νικολόπουλος επισκέφτηκε την πόλη Καζάν, όπου συνέβη ένα μικρό θαύμα: ένας Έλληνας μακριά από την Ελλάδα ανακάλυψε έναν σπουδαίο Έλληνα, ξεχασμένο και χαμένο μέσα στον χρόνο.
Το γεγονός αυτό στάθηκε αφετηρία μιας πρωτότυπης επιστημονικής έρευνας. Με την πρωτοβουλία του Ιωάννη Νικολόπουλου κατατέθηκε αίτηση στο Ρωσικό Ανθρωπιστικό Επιστημονικό Ίδρυμα, μετά την έγκριση της οποίας η επιστημονική ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Ιστορίας Ακαδημίας Επιστημών του Ταταρστάν, με τους Διδάκτορα ιστορίας, Ανώτερο ερευνητή στο Τμήμα Μοντέρνας και Σύγχρονης Ιστορίας Λίλια Γκαμπντραφίκοβα, Διδάκτορα ιστορίας, Επιστημονικό γραμματέα Μπαχτιάρ Ισμαϊλοβ, Υφηγητή ιστορίας, Αναπληρωτή διευθυντή επιστημονικών ερευνών Ράντικ Σαλιχοβ, έλαβε χορηγία για την διεξαγωγή της αρχειακής έρευνας στην Ρωσία.
Για πρώτη φορά το θέμα παρουσιάστηκε στο κοινό στις 15 Ιουνίου 2009, από τον Προέδρο του Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνών Ιωάννη Νικολόπουλου στα πλαίσια του συνεδρίου του Β΄ Ελληνορωσικό φόρουμ που διεξήχθει στην Αγία Πετρούπολη. Χαιρόμαστε που στο Γ΄ Ελληνορωσικό φόρουμ έχουμε τη δυνατότητα να ανακοινώσουμε για την επιτυχή ολοκλήρωσή του.
Η εργασία ήταν όχι μόνο ενδιαφέρουσα, αλλά και ογκώδης, γεγονός που έχει σχέση με την μεγάλη επαγγελματική δράση της οικογένειας των Αλαφούζων. Οι συνάδελφοί μας πραγματοποίησαν μεγάλη ερευνητική εργασία στα αρχεία των πόλεων Καζάν, Αγίας-Πετρούπολης, Σταυρούπολης και Ουφά. Έτσι κατάφεραν να συνδέσουν όλη την αλυσίδα των ιστορικών γεγονότων που αφορούν την έλευση και τη δραστηριότητα των αντιπροσώπων της οικογένειας των Αλαφούζων στη Ρωσική αυτοκρατορία, καθώς και τη διαδικασία της εξέλιξης του Ιβάν Ιβάνοβιτς Αλαφούζοφ σε μεγάλο Ρώσο επιχειρηματία που ίδρυσε την επιχείρηση «Εμποροβιομηχανικός οίκος του Αλαφούζοφ Ι.Ι.».
Από την άλλη πλευρά η ερευνητική ομάδα του Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνών αποτελούμενη από τον Πρόεδρο Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνών, Διδάκτορα ιστορίας, Διπλωμάτη και δημοσιογράφο, Νικολόπουλο Ιωάννη, την ιστορικό-ερευνητή Μήλος-Γέλως Ναταλία-Μερόπη και του ομιλούντος, διεξήγαγε ερευνητική εργασία στα αρχεία και τις βιβλιοθήκες της Ελλάδας, η οποία έριξε φως στην καταγωγή και δραστηριότητα της οικογένειας των Αλαφούζων που μέχρι τώρα ήταν τελείως άγνωστη στη ρωσική επιστημονική-ιστορική κοινότητα.
Μετά από 3 χρόνια επίμονων ερευνών, το Ινστιτούτο Ιστορίας Ακαδημίας Επιστημών Δημοκρατίας του Ταταρστάν παρουσίασε τη μονογραφία «Η επιχείρηση του Αλαφούζοφ (β΄μισό 19ου αι. – αρχές 20ου): Ελληνικό όνειρο στη Ρωσία», η οποία ήδη έχει εκτυπωθεί και πολύ σύντομα, θα εμφανιστεί στα βιβλιοπωλεία της Ρωσίας.
Το Ίδρυμα Ελληνικών Ερευνών αναζητά ενεργά τις καλύτερες δυνατότητες για την έκδοση της μονογραφίας στην Ελλάδα, ώστε να λάβει την πρέπουσα θέση στην ελληνική ιστοριογραφία και στην ιστορία των ελληνορωσικών οικονομικών σχέσεων. Υπολογίζουμε ότι σύντομα ο Έλληνας αναγνώστης θα μπορέσει να γνωρίσει την ιστορία ενός εξαιρετικού συμπατριώτη του, ο οποίος χάριν στον κόπο, την επιμονή, και την λαμπρή τεχνική παιδεία του, κυριολεκτικά θαυματούργησε στη διαδικασία της εκβιομηχάνισης της Ρωσίας κατά τον 19 αι.
—
Η καταγωγή της οικογένειας των Αλαφούζων έχει μεσογειακές ρίζες. Εμφανίζονται στη Σαντορίνη την περίοδο της Ενετοκρατίας στο Μεσόγειο. Στα έγγραφα των αρχών του 16ου αι. οι οικογένεια των Αλαφούζων αναφέρεται ως ευγενείς ιταλικής καταγωγής. Στη διάρκεια των επόμενων αιώνων συναντάμε τους αντιπροσώπους της οικογένειας αυτής να ασχολούνταν με το θαλάσσιο εμπόριο και να εκλέγονταν στη διοίκηση του νησιού.
Η εμφάνιση του ρωσικού στόλου στο Μεσόγειο άλλαξε ριζικά την πολιτικοστρατιωτική κατάσταση, και καθιέρωσε την ελεύθερη διέλευση των Στενών. Με αποτέλεσμα τη γοργή ανάπτυξη του εμπορίου μεταξύ της παρευξείνιας και της μεσογειακής οικονομικής ζώνης, όπου των βασικό ρόλο έπαιξαν οι Έλληνες.
Μεταξύ αυτών που προσελκύστηκαν από τις προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης στη Ρωσία ήταν και μέλη της οικογενείας των Αλαφούζων. Το 1827 ο Ιωάννης Αντωνίου Αλαφούζος μεταναστεύει από τη Σαντορίνη στη Ρωσία. Στην αρχή σταματάει στην πόλη Ταγκανρόγκ, όπου ήδη ήταν εγκαταστημένος ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Νικολάι Αντόνοβιτς, αλλά σύντομα από ΄κει έφυγε στην Σταυρούπολη του Καυκάσου. Το 1834 αφού έλαβε τη ρωσική υπηκοότητα πολιτογραφήθηκε ως Ιβάν Αντόνοβιτς Αλαφούζοφ. Αργότερα, ο Ιβάν Αντόνοβιτς έφερε στη Ρωσία και συγγενείς από την Σαντορίνη, τακτική που ακολούθησαν και οι απόγονοί του .
Μία από τις πιο μεγάλες μορφές μεταξύ των αντιπροσώπων της δυναστείας των Αλαφούζων ήταν ο Ιβάν Ιβάνοβιτς Αλαφούζοφ, ο δημιουργός μιας από τις μεγαλύτερες εμποροβιομηχανικές επιχειρήσεις στη Ρωσία.
Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς Αλαφούζοφ γεννήθηκε το 1837 στην πόλη Σταύροπολ. Ο πατέρας του, τον έστειλε να παρακολούθησε τις ανώτερες σπουδές στο Λύκειο Ρισελιέ στην Οδησσό, που ήταν τότε ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Ρωσία.
Όντας στήριγμα και ελπίδα του πατέρα του, ο Ιβάν Ιβάνοβιτς αφοσιώθηκε πλήρως στην διεκπεραίωση της οικογενειακής επιχείρησης. Μία από τις πόλεις, στην οποία υπήρχαν ενδιαφέροντα της οικογένειας, ήταν το εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο, της Κεντρικής Ρωσίας, το Καζάν. Με την πόλη αυτήν συνδέθηκε όλη η μετέπειτα ζωή του.
Στο Καζάν, ο Ιβάν Ιβάνοβιτς αποφάσισε να ανοίξει δικό του επιχείρηση. Πέραν του εμπορίου, ήθελε να ασχολείται με την παραγωγή, που την εποχή της εκβιομηχάνισης άνοιγε μεγάλες προοπτικές. Το 1857 ιδρύει τον «Συνεταιρισμό του εργοστασίου δέρματος του Καζάν». Οι μέτοχοι αυτής της βιομηχανίας ήταν οι βιομήχανοι αφοί Κρεστόβνικοφ από την Μόσχα, ο μεγαλύτερος έμπορος τσαγιού στη Ρωσία Σεργκέι Αλεξάντροφ, Ιβάν Ιβάνοβιτς Αλαφούζοφ και ο αδελφός του Νικολάι.
Το γεγονός αυτό ήταν η καμπή στη ζωή του νέου επιχειρηματία, ο οποίος για πάντα συνέδεσε τη ζωή του με τη βιομηχανία. Το 1858 ο συνεταιρισμός εξαγόρασε το παλαιότερο εργοστάσιο δέρματος στη Γιάγκοντναγια σλομποντά ανοίγοντας νέα σελίδα σ’αυτό το σημαντικό τομέα της ρωσικής βιομηχανίας.
Ερχόταν η εποχή των αλλαγών, η εποχή νέων δραστήριων ανθρώπων, που επιδίωκαν να συμβαδίζουν με τον ραγδαία αναπτυσσόμενο καπιταλισμό. Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς Αλαφούζοφ δεν φοβόταν τον κίνδυνο, του άρεζαν οι τεχνολογικές καινοτομίες, και αφοσιώθηκε στην ιδέα δημιουργίας ισχυρής βιομηχανικής παραγωγής.
Το 1865 αυτός μαζί με τον συνέταιρο και πεθερό του, τον Σεργκέι Αλεξάντροφ, εξαγόρασε τις μετοχές του Συνεταιρισμού εργοστάσιο δέρματος του Καζάν, μετονομάζοντας το σε Συνεταιρισμό «Σ.Ε. Αλεξάντροφ και Ι.Ι. Αλαφούζοφ» και αμέσως προχώρησε σε ανέγερση μεγάλης κλωστοϋφαντουργίας.
Το 1870 μετά τον θάνατο του Αλεξάντροφ, ο Αλαφούζοφ εξαγόρασε από τους κληρονόμους του το μερίδιό τους και έγινε ιδιοκτήτης με πλήρη δικαιώματα. Από το 1870 η εταιρία έλαβε ονομασία «Εμποροβιομηχανικός οίκος Αλαφούζοφ Ι.Ι.». Έτσι ξεκίνησε η περίοδος ακμής της “αυτοκρατορίας του Αλαφούζοφ”, περίοδος κατά την οποία ο επιχειρηματίας άρχισε να δρέπει τους καρπούς του πολυετούς μόχθου του. Ήδη στις αρχές του 1870 το εργοστάσιο δέρματος και η κλωστοϋφαντουργεία του Αλαφούζοφ, εξυπηρετώντας προπάντων τις ανάγκες του ρωσικού στρατού, έγιναν από τα πιο επιτυχημένα σύγχρονα βιομηχανικά συγκροτήματα της Ρωσίας.
Στη ρωσική κοινωνία η εταιρία του Ιβάν Ιβάνοβιτς Αλαφούζοφ ως προς την οικονομική, βιομηχανική, φιλανθρωπική δραστηριότητα και το ρυθμό της γεωγραφικής επέκτασης της δραστηριότητάς του, χαρακτηρίστηκε ως “αυτοκρατορία του Αλαφούζοφ”.
Το 1874 ο Ι.Ι. Αλαφούζοφ είχε την τιμή να λάβει τον τίτλο Επιχειρηματικός Σύμβουλος, μια από τις υψηλές διακρίσεις της Ρωσικής αυτοκρατορίας. Οι επιχειρηματίες που φέρανε αυτόν τον τίτλο καλούνταν σε κυβερνητικές συνελεύσεις που αφορούσαν το εμπόριο και τη βιομηχανία. Έτσι, ο Αλαφούζοφ μπήκε στην ρωσική οικονομικοί ελίτ. Οι επιτυχίες του ακολουθούσαν η μία μετά την άλλη.
Η πολυετής εντατική εργασία από 15 ώρες το 24ωρο, η μεγάλη φυσική και διανοητική φόρτιση, τα συνεχή επαγγελματικά ταξίδια επηρέασαν την υγεία του επικεφαλή της εταιρίας. Στις 26 Αυγούστου 1891 ο Ι.Ι. Αλαφούζοφ πέθανε. Σύμφωνα με τη διαθήκη του το σώμα του στάλθηκε στο Καζάν για να ταφεί στον οικογενειακό τάφο στο Μονή Κοιμήσεως.
Όλη την ευθύνη για την μετέπειτα λειτουργία των εργοστασίων και της εταιρίας ανέλαβε ο αδελφός του ο Νικολάι Ιβάνοβιτς.
—
Τα μέλη της οικογένειας των Αλαφούζων μετά την Οκτωβριανή επανάσταση 1917 είχαν διαφορετικές μοίρες. Άλλοι μετανάστευσαν, ενώ άλλοι έμειναν στη Σοβιετική Ρωσία.
Μεταξύ των εκπροσώπων της οικογένειας αξίζει να σημειωθεί ο ανιψιός του Ιβάν Ιβάνοβιτς, ο Βλαντίμιρ Αντόνοβιτς Αλαβούζοφ, Σοβιετικός Ναύρχος, που πολέμησε στον Β΄ παγκοσμίο πόλεμο, λαμπρός αξιωματικός που διετέλεσε Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του Πολεμικού Ναυτικού της ΕΣΣΔ και στη συνέχεια Διοικητής Ναυτικής Ακαδημίας Βοροσίλοφ.
Στη διάρκεια της ιστορίας πολλών αιώνων της οικογένειας των Αλαφούζων, μπορούμε να σημειώσουμε τη στενή σχέση τους με τη θάλασσα, αυτό επιβεβαιώνεται από την επαγγελματική σταδιοδρομία του μεγάλου Έλληνα εφοπλιστή Αριστείδη Αλαφούζου, αλλά και λαμπρή καριέρα του υιού των πολιτικών προσφύγων από την Πετρούπολη, του Γκεόργκι Αλαφούζοφ, ο οποίος έγινε Ναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού της Φιλανδίας, και πρόσφατα Επικεφαλής της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης!
Παρατηρώντας την ιστορία της οικονομάς του 19ου αι. θέλω να τονίσω ότι στην εποχή μας η δυναμική των ρωσο-ελληνικών σχέσεων δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως. Στα τελευταία χρόνια μεταξύ της Ελλάδας και Ρωσίας έγινε εμφανής διεύρυνση της συνεργασίας στον τουριστικό τομέα. Στα πλαίσια των μεταρρυθμίσεων που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα, στις διμερής σχέσεις συζητιέται σύμπραξη στον ενεργειακό τομέα και στον τομέα συγκοινωνιών και μεταφορών. Υπάρχει και τομέας της αγροτικής οικονομίας, τον οποίο η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών θα μπορούσε να καταστήσει τεράστιας σημασίας για την Ελλάδα.
Το Ίδρυμα Ελληνικών Ερευνών εκφράζει την ελπίδα, ό,τι τώρα που δημιουργούνται προϋποθέσεις για την ραγδαία ανάπτυξη των εμπορικών και οικονομικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Ρωσίας, η περίπτωση της οικογένειας των Αλαφούζων θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης για μεγάλες επιτυχίες των συμπατριωτών τους, όπως στην Ελλάδα έτσι και στην Ρωσία.
Αγαθάγγελος Σ. Γκιουρτζίδης, ιστορικός.
Γ΄ Ελληνορωσικό φόρουμ.
16-17 Σεπτεμβρίου 2013.
