Το 1853, με την έναρξη του Κριμαϊκού πολέμου, εθελοντές Έλληνες από διάφορες περιοχές του ελληνισμού συγκρότησαν εθελοντικό τμήμα που αριθμούσε περί τους 1200 άνδρες. Αυτό ονομάστηκε Ελληνική Λεγεώνα του Αυτοκράτορα Νικόλαου Α΄ και μ’ αυτό το όνομα πέρασε στην ιστορία.
Στην πρώτη φάση του Κριμαϊκού Πολέμου, αυτή που εκτυλίχθηκε στις Ηγεμονίες του Δουνάβεως, το εθελοντικό αυτό ένοπλο τμήμα ήταν από τα πρώτα που συγκρούσθηκαν με τις αντίπαλες των Ρώσων δυνάμεις των Οθωμανών και έλαβε μέρος στις μάχες του Σουλινά, του Ματσίν και του Τζιουρτζίου.
Όταν ο πόλεμος μεταφέρθηκε στη χερσόνησο της Κριμαίας η Λεγεώνα έφθασε στη Κριμαία και έλαβε μέρος στις μάχες της Ευπατορίας και της Τσόρναγια-ρέτσκα και στη συνέχεια είχε ενεργό ρόλο στην άμυνα της Σεβαστούπολης καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας της.
Την Ελληνική Λεγεώνα αποτελούσε δύναμη περί των 1200 εθελοντών και συμμετείχε στον πόλεμο ως αυθύπαρκτο ένοπλο τμήμα υπό τη ρωσική στρατιωτική διοίκηση, είχε δικό της λάβαρο, το καθ’ ένα από τα τέσσερα τάγματα της, είχε τη δική της σφραγίδα και έλληνες εθελοντές ως αξιωματικούς διοικητές.
Οι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και άνδρες της διακρίθηκαν για τη γενναιότητά τους.Τριάντα δύο άτομα τιμήθηκαν με τη διάκριση του ιππότου του Τάγματος του Αγίου Γεωργίου, του ανώτερου στρατιωτικού παράσημου της ρωσικής αυτοκρατορίας.
Εκ των 1200 της ενδόξου Ελληνικής Λεγεώνας περί τους 500 αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και άνδρες έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι. Τα 135 ονόματα πεσόντων που διεσώθησαν απαθανατιζονται σε μία από τις ορειχάλκινες πλάκες του μνημείου. Τα ονόματα περί των 365 εκ των γενναίων αυτών εθελοντών δεν διεσώθησαν.
Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν τον Κριμαϊκό Πόλεμο, στη Σεβαστούπολη, ανεγέρθησαν μνημεία υπέρ των πεσόντων βρετανών, γάλλων και σαρδηνίων στρατιωτών. Αυτά κατεστράφησαν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, όταν η Κριμαία απετέλεσε μέρος της Ουκρανίας, στη Σεβαστούπολη ανιστορήθηκαν τα μνημεία τα αφιερωμένα στους πεσόντες βρετανούς, γάλλους και σαρδηνίους στρατιώτες. Με αίτημα της τουρκικής κυβερνήσεως προς την ουκρανική ανηγέρθη μνημείο και για τους πεσόντες οθωμανούς στρατιώτες. Την κατασκευή του χρηματοδότησε το τουρκικό κράτος.
Μετά τη λήξη του Κριμαϊκού πολέμου 1853-1856 ο Αριστείδης Χρυσοβέργης, ένας από τους αρχηγούς της Ελληνικής Λεγεώνας, υπέβαλε αίτημα προς ρωσικές αρχές για την ανέγερση μνημείου υπέρ των πεσόντων ελλήνων εθελοντών. Το αίτημα αυτό εγκρίθηκε από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο Β΄ τη 27η Αυγούστου του 1865. Ωστόσο, τότε, το σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε και το ζήτημα λησμονήθηκε.
Η ελληνική κοινότητα της Ουκρανίας, από το 2009, υπέβαλε αίτημα προς τις ουκρανικές αρχές για την ανέγερση μνημείου αφιερωμένου στους πεσόντες έλληνες εθελοντές. Το αίτημα αυτό, το οποίο επανετέθη πολλές φορές, δεν έτυχε ποτέ θετικής αποκρίσεως.
Τον Ιανουάριο του 2015 με πρωτοβουλία του εκτελεστικού διευθυντή του Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνώνκατετέθη αίτημα-πρόταση προς το Υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσίας για την κατασκευή, στα πλαίσια του «Έτους 2016 Ελλάδας — Ρωσίας», μνημείου υπέρ των πεσόντων ελλήνων εθελοντών.
Το αίτημα έγινε δεκτό και εντάχθηκε στο επίσημο πρόγραμμα εορτασμών του «Έτους Ρωσίας — Ελλάδας» το οποίο υλοποιείται με σχετικό διάταγμα του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Το έργο έχει τεθεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού της Ρωσίας, υλοποιείται με την ευγενική χορηγία του πρόεδρου της οργάνωσης Ομοσπονδιακή Πολιτισμική Αυτονομία των Ελλήνων της Ρωσίας Ιβάν Σαββίδη και υποστηρίζεται από την (ελληνίδα) γερουσιαστή της άνω βουλής της Ρωσίας Όλγα Κοβιτίδη και τον εκτελεστικό διευθυντή του Ιδρύματος Ελληνικών Ερευνών Αγαθάγγελο Γκιουρτζίδη. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου θα πραγματοποιηθούν τη 10η Ιουλίου του 2016.
Το μνημείο καταλαμβάνει έκταση 3,70 Χ 3,70 μέτρων (κρηπίδα), έχει ύψος 6,5 μέτρα και πρόκειται να εγκατασταθεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο δίπλα από το Μουσείο — Πανόραμα της Σεβαστούπολης, σ’ ένα από τα κεντρικότερα σημεία της πόλης. Επισημαίνεται ότι τα ήδη υπάρχοντα ξένα μνημεία πεσόντων είναι εγκατεστημένα σε σημεία εκτός του κέντρου της πόλεως.
Το κυρίως μέρος του (τύπου λαξευμένου μενίρ) έχει ήδη κατασκευαστεί από γρανίτη. Οι τέσσερις όψεις του θα κοσμούνται με χυτευμένα ορειχάλκινα στελέχη — πλάκες στις οποίες θα αναπαριστώνται: α) μνημόσυνη αφιέρωση — ιστορικό, β) παράσταση ορκωμοσίας της Λεγεώνος, γ) παράταση έλληνα αξιωματικού εθελοντή με λαβαροφόρο και παραστάτη οπλίτες, δ) κατάλογο τιμηθέντων με ηθικές αμοιβές και διασωθέντων ονομάτων πεσόντων.
Η θέση που επελέγη για την εγκατάστασή του μνημείου, η εξόχως καλλιτεχνική σύνθεσή του και οι διαστάσεις του αναδεικνύουν τη διάθεση της ρωσικής πλευράς και την ιδιαίτερη τιμή που αυτή περιποιεί στους πεσόντες έλληνες εθελοντές.
Παράλληλα με το μνημείο ετοιμάζεται προς δημοσίευση το βιβλίο με τίτλο «Η κριμαϊκή οδύσσεια της Ελληνικής Λεγεώνας» του ιστορικού Σεργκέϊ Πιντσούκ-Γαλάνη (απόγονου του Έλληνα εθελοντή της Λεγεώνας) ο οποίος επί πολλά χρόνια ασχολείται με την έρευνα της ιστορίας Ελληνικής Λεγεώνας και σημαντικά συνέβαλε στην πραγματοποίηση του σχεδίου για τη δημιουργία του μνημείου.
Ανέκαθεν η μνήμη των πεσόντων πολεμιστών ήταν και είναι ιερή, αυτή τιμάται στο πάτριο και τα ξένα εδάφη τόσο από τους συμπατριώτες των πεσόντων όσο και από τους ξένους, ανεξαρτήτως αν ήταν εχθροί ή σύμμαχοι. Μετά από 160 χρόνια η ελληνική ομογένεια της Ρωσίας και ο ρωσικός λαός εκπληρώνουν την ιερή υποχρέωση μνήμης και τιμής προς τους συμπατριώτες μας και ομόδοξους τους, εθελοντές της Ελληνική Λεγεώνας η οποίοι πολέμησαν υπέρ της Ορθοδοξίας.
Αγαθάγγελος Γκιουρτζίδης ιστορικός
Άρθρο δημοσιεύτηκε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ
