Είναι δύσκολο να βρεθεί στην ελληνική, ρωσική και γενικά στην παγκόσμια ιστορία προσωπικότητα σαν τον Λάμπρο Κατσώνη. Πατριώτης της Ελλάδας, ομοϊδεάτης της Αικατερίνης Μεγάλης, πραγματικό πρότυπο του κουρσάρου του λόρδου Βύρωνα, ο Κατσώνης άνηκε σ’ εκείνη την πλειάδα Ελλήνων, οι οποίοι, ενώ τάχθηκαν στην υπηρεσία του στρατού της Ρωσίας, συνέχιζαν τον αγώνα για την απελευθέρωση της Πατρίδας τους.
Το 1772 υπό την ηγεσία του Λάμπρου Κατσώνη οι Έλληνες με την έναρξη του Ρωσο-τουρκικού πόλεμου έκαναν την πρώτη ανεξάρτητη προσπάθεια για την απελευθέρωση. Ο Κατσώνης ως ο «Βασιλιάς της Σπάρτης» εξέδωσε μανιφέστο, στο οποίο διακήρυξε τον αγώνα για την ελευθερία της Ελλάδας, και για την πρόθεσή του να αγωνιστεί μέχρι την επίτευξη του στόχου του. Ο νέος «Θεμιστοκλής, άξιος απόγονος των αρχαίων ηρώων της Ελλάδας», έτσι αποκαλούσαν τον Κατσώνη οι σύγχρονοί του. «Λάμπρος Κατσώνης, Έλληνας, που έγινε δημοφιλής το 1789-1790 για τον αγώνα ανεξαρτησίας της Πατρίδας του. Εγκαταλελειμμένος από τους Ρώσους, έγινε πειρατής… αυτός και ο Ρήγας, δυο μεγαλύτεροι Έλληνες επαναστάτες», αυτά είναι τα λόγια του μεγάλου λόρδου Βύρωνα, που έλεγε για τον Κατσώνη.
Ο Λάμπρος Κατσώνης είναι εθνικός ήρωας της Ελλάδας. Πολλά βιβλία θα αφιερωθούν στο έργο του. Στη Λειβαδιά θα ιδρυθεί μουσείο, αφιερωμένο σε αυτόν. Το όνομά του θα φέρουν πολλές οδοί σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο, καθώς επίσης και τα υποβρύχια του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού. Αλλά όλα αυτά θα γίνουν αργότερα.
Τον Αύγουστο 1779 ο λοχίας του Ελληνικού συντάγματος Λάμπρος Κατσώνης μαζί με τον Στέφανο Μαυρομιχάλη, Ιωάννη Βαρβάκη, Νικόλαο Κουμάνη, Ευστάθιο Σαραντινάκη, Μιχάλη Κεφαλιανό και άλλους Έλληνες, έδινε όρκο μπροστά στο νέο λάβαρο του συντάγματος. Εκφωνώντας τον όρκο ο πολεμιστής με το ένα χέρι κρατούσε το λάβαρο και το άλλο σήκωνε πάνω…
Δεν σώθηκαν μαρτυρίες για το πώς έγινε αυτή η τελετή, επίσης, δεν γνωρίζουμε πού ακριβώς έλαβε μέρος. Υποθέτουμε, ότι ήταν στο παλιό οθωμανικό φρούριο Γενι-Καλέ, που δέσποζε στο πιο στενό σημείο του πορθμού Κέρτς, καθώς εκεί από την αρχή ήταν εγκαταστημένοι οι Έλληνες από την Αρχιπέλαγο, οι οποίοι αποτελούσαν ειδικές «λεγεώνες» στα Ορλοφικά κατά το Ρωσο-τουρκικό πόλεμο 1768-1774.
Το λάβαρο ήταν πάντα για τον στρατιώτη ιερό σύμβολο γενναιότητας και αρετής, που προσωποποιούσε την τιμή του συντάγματος. Τιμώντας το λάβαρο οι πολεμιστές θυσίαζαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Πατρίδας τους. Τι έγινε με αυτά τα λάβαρα, που με την εντολή της αυτοκράτειρας Αικατερίνης Μεγάλης και του κόμη Ποτιόμκιν δόθηκαν στους Έλληνες; Για πολλά χρόνια η τύχη τους ήταν άγνωστη, χάθηκαν για ολόκληρα εκατό χρόνια.
Οι ιστορικοί και ιδιαίτερα αυτοί που ασχολήθηκαν με την ιστορία των σημαιών έκαναν διάφορες υποθέσεις για το τι θα μπορούσε να γίνει με αυτά τα λάβαρα. Ωστόσο, η απεικόνιση του λαβάρου διασώθηκε στο βιβλίο του γνωστού ρώσου ιστορικού Α. Β. Βισκοβάτωφ. Πριν από πέντε χρόνια με το θέμα ασχολήθηκε ρώσος ιστορικός Σεργκέι Πιντσούκ-Γαλάνης, που είναι απόγονος ενός από τους πολεμιστές, ο οποίος καταγόταν από το ελληνικό αρχιπέλαγος και υπηρετούσε στο περίφημο Ελληνικό σύνταγμα, που αργότερα πήρε όνομα Ελληνικό σύνταγμα της Μπαλακλάβας. Πέρυσι ο Σεργκέι Πιντσούκ-Γαλάνης μοιράστηκε τις σκέψεις του για την τύχη των λαβάρων με τον συνάδελφό του από την Ελλάδα Αγαθάγγελο Γκιουρτζίδη. Μαζί εξερεύνησαν μεγάλο όγκο ιστορικής βιβλιογραφίας και παλιών καταλόγων. Σε ένα από αυτά που εκδόθηκε το 1903 στην Αγία Πετρούπολη, το οποίο ήταν απογραφή των λαβάρων, σημαιών και άλλων στρατιωτικών κειμηλίων που φυλάσσονται στο Ιστορικό Μουσείο του Πυροβολικού, ο Σεργκέι Πιντσούκ ανακάλυψε αυτό που έψαχνε τόσα χρόνια. Στον κατάλογο γινόταν αναφορά ότι στο μουσείο φυλάσσονται τρία λάβαρα και τρεις σημαίες του Ελληνικού συντάγματος.
Σήμερα το μουσείο αυτό ονομάζεται Στρατιωτικό Ιστορικό Μουσείο του Πυροβολικού, Μηχανικών Μονάδων και Μονάδων Επικοινωνίας και είναι ένα από τα μεγαλύτερα πολεμικά μουσεία του κόσμου.
Την άνοιξη του 2018 η ελληνορωσική ομάδα ιστορικών απευθύνθηκε στη διοίκηση του μουσείου με θέμα που αφορούσε την τύχη των λαβάρων του Ελληνικού συντάγματος. Η πρώτη απάντηση ήταν αρνητική. Όπως διαπιστώθηκε, τα λάβαρα πιθανόν μπορούσαν να καούν στην πόλη Γιαροσλάβλ κατά την εξέγερση των εσσέρων, όταν το 1918 μεταφέρθηκαν από την Αγία Πετρούπολη, μαζί με πολλά άλλα εκθέματα του μουσείου. Έτσι, στην έρευνα αναζήτησης των λαβάρων θα μπορούσε να δοθεί τέλος. Αλλά, όπως πάντα συμβαίνει, βοήθησε η τύχη. Η υποδιευθύντρια του Στρατιωτικού Ιστορικού Μουσείου του Πυροβολικού, η κυρία Σβετλάνα Ουσπένσκαγια, έκανε δεύτερη εξονυχιστική έρευνα των καταλόγων και βρήκε μία σημείωση, στην οποία αναφερόταν ότι τα λάβαρα του Ελληνικού συντάγματος διασώθηκαν και δόθηκαν στο μουσείου Ερμιτάζ. Την πληροφορία αυτή στη συνέχεια επιβεβαίωσαν οι συνάδελφοί της από το μουσείο Ερμιτάζ. Πέραν αυτού, όπως διαπιστώθηκε στη συνέχεια, η αναφορά για τα λάβαρα των Ελλήνων υπήρχε και στο βιβλίο που εκδόθηκε το 2005 και έχει τίτλο «Τα ρωσικά λάβαρα: δοκίμια» του Γκιόργκι Βιλινμπάχωφ ο οποίος είναι γενικός εμπειρογνώμονάς εραλδικής της Ρωσίας.
Όταν πλέον έγινε ξεκάθαρο, ότι τα λάβαρα διασώθηκαν, ήρθε η ιδέα της κατασκευής πιστού αντιγράφου του λαβάρου, το οποίο στα πλαίσια του εορτασμού των 190 ετών σύναψης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ της Ρωσίας και της Ελλάδας, θα δωριζόταν από τον Πρόεδρο της Ρωσίας στον Πρωθυπουργό της Ελλάδας κατά την επικείμενη επίσκεψη του τελευταίου στη Ρωσία στα τέλη του 2018.
Στην εξέλιξη που πήρε η έρευνα, πλέον ήταν αναγκαία σημαντική οικονομική και διοικητική υποστήριξη. Το έργο βρήκε ένθερμη υποστήριξη από την Ομοσπονδιακή εθνικο-πολιτιστική αυτονομία των Ελλήνων της Ρωσίας, με την υποστήριξη της οποίας πραγματοποιείται η πλειοψηφία των πολιτιστικών και ιστορικών έργων που αφορούν τον Ελληνισμό της Ρωσίας. Στο έργο επίσης ανταποκρίθηκε και ο ο Σύνδεσμος της πολιτιστικής και επιχειρηματικής συνεργασίας και φιλίας με τους λαούς της Ελλάδας και της Κύπρου “Φιλία”. Έτσι, το έργο άρχισε ραγδαία να αποκτά υπόσταση. Στην επόμενη φάση το έργο υποστηρίχθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας, στην αρχή από την πλευρά του Δ’ Ευρωπαϊκού Τομέα και στη συνέχεια στο πρόσωπο του υφυπουργού ΥΠΕΞ της Ρωσίας Αλεξάντερ Γκρουσκό, υπεύθυνο για τις σχέσεις με τα βαλκανικά κράτη. Και τέλος, το έργο βρήκε υποστήριξη από το Γραφείο του Προέδρου της Ρωσίας.
Το έργο υποστηρίχθηκε και από τη διοίκηση του μουσείου Ερμιτάζ, τον διευθυντή Μιχαήλ Πιοτρόβσκι και τον υποδιευθυντή Γκιόργκι Βιλινμπάχωφ. Είναι αξιοσημείωτο ότι, η πρόγονοί του κ. Βιλινμπάχωφ ήταν Έλληνες από την Θεοδοσία της Κριμαίας. Ιδιαίτερης μνείας χρίζουν και ο Κωνσταντίν Μπορλακώφ και ο Βαντίμ Βιλινμπάχωφ, υπάλληλοι του τμήματος Αρσενάλ που φυλάσσονται τα λάβαρα, οι οποίοι έψαξαν και βρήκαν τα λάβαρα ανάμεσα σε χιλιάδες στρατιωτικά κειμήλια.
Στις 28 Αυγούστου δύο ιστορικοί από την Ελλάδα και τη Ρωσία αντίκρισαν τα τρία διασωθέντα λάβαρα. Όταν άρχισαν να τα ξετυλίγουν είδαν πράσινο μεταξωτό πανί, στο οποίο από τη μία πλευρά απεικονιζόταν ο ορθόδοξος σταυρός και από κάτω η επιγραφή στην ελληνική γλώσσα «ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», στην άλλη πλευρά απεικονιζόταν το μονόγραμμα της Αικατερίνης Μεγάλης «Ε ΙΙ» και από κάτω η επιγραφή στη ρωσική γλώσσα «ЗА ВЪЕРУ И ВОЛЬНОСТЬ» που είναι μετάφραση της ελληνικής επιγραφής. Για πρώτη φορά, μετά από εκατό χρόνια, τα χέρια των Ελλήνων άγγιξαν το ιερό κειμήλιο.
Στη συνέχεια ακολούθησε τεχνικής φύσεως έργο, αλλά εξίσου σημαντικό. Η Ομοσπονδιακή εθνικο-πολιτιστική αυτονομία των Ελλήνων της Ρωσίας υπέγραψε συμφωνία με το μουσείο Ερμιτάζ για την κατασκευή πιστού αντίγραφου του λαβάρου, προσφέροντας χρηματοδότηση για την ακριβή αλλά και εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία κατασκευής αντιγράφου, σύμφωνα με τα παλιές τεχνικές και πρότυπα. Η προετοιμασία και η βαφή της κλωστής διήρκησε πέντε μέρες. Η τεχνολογία της κατασκευής του μεταξωτού πανιού στο χειρωνακτική μηχανή του 19ου αιώνα διήρκησε επτά εβδομάδες. Όταν το πανί ήταν έτοιμο ξεκίνησε περίπλοκη διαδικασία κατασκευής αντιγράφου στο Εργαστήριο επιστημονικής αποκατάστασης υφασμάτων του Ερμιτάζ, για την οποία χρειάστηκαν άλλες τρεις εβδομάδες. Στις 3 Δεκεμβρίου το λάβαρο ήταν έτοιμο χάρη στην επιμονή και τον επαγγελματισμό των υπάλληλων του εργαστηρίου και της διευθύντριάς του, της κυρίας Μαρίνας Ντενίσοβα.
Αυτό είναι το μεγάλο έργο που προηγήθηκε της παράδοσης του λαβάρου Ελληνικού συντάγματος. Το λάβαρο που ανέμιζε πάνω στα κεφάλια των ηρώων του πρώτου εθνικού απελευθερωτικού αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας θα επιστρέψει στην Πατρίδα του, όπου θα πάρει αρμόζουσα θέση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Διότι, όπως αναφέρει το αρχαίο ρητό «Μόνο ο λαός που τιμά τους ήρωές του μπορεί να θεωρείται μεγάλος».
Σεργκέι Πιντσούκ-Γαλάνης
Αγαθάγγελος Γκιουρτζίδης
